سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

جنگل‌های زاگرس با تأمین ۴۵ درصد از منابع آب و نقش مؤثر آن در مهار سیل و مقابله با ریزگرد، باید بیشتر از گذشته از خطر تخریب و نابودی محافظت شوند. 
به گزارش خبرگزاری تسنیم، «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ جنگل‌های زاگرس بخش وسیعی از نوار غربی ایران را در برداشته و علی‌رغم تخریب زیاد و گسترده، حدود 5 و نیم هکتار آن باقی مانده است. طبق آمار، 70 درصد از گونه‌های جنگلی زاگرس شامل بلوط‌ها می‌شود که در 12 استان کشور پراکنده شده است. این جنگل‌ها بر اساس مطالعات پالینولوژی (علمی که به مطالعه گرده‌های گیاهان دانه‌دار و هاگ‌های گیاهان با تولید مثل جنسی و دیگر عناصر می‌پردازد) در حدود 14 تا 15 هزار سال قبل با درختان پراکنده بلوط و بنه تشکیل شده است. بر اساس مطالعات انجام شده در جنگل‌های زاگرس، 2 هزار و 372 گونه گیاهی شناسایی شده است. جنگل‌های متراکم و نیمه متراکم بلوط از پنج هزار سال پیش در زاگرس ایجاد شده و محل زیست 61 گونه پستاندار، 27 گونه ماهی، 167 گونه پرنده و 37 گونه خزنده است.

** تأمین 45 درصد منابع آب ایران با جنگل‌های زاگرس
جنگل‌های زاگرس نقش مهمی در پایداری محیط، کشاورزی و زندگی نیمی از جمعیت ایران ایفا می‌کند. دلیل این امر، نقش کلیدی این جنگل‌ها در کنترل فرسایش، بیابان‌زایی، آلودگی هوا و معیشت ساکنین محلی است. از همه مهم‌تر، حدود 45 درصد منابع آب ایران از این منطقه تأمین می‌شود. با این وجود، وضعیت تخریب و تغییر کاربری این جنگل‌ها و پیامدهای آن رقّت‌بار است. برای نمونه به دلیل تخریب جنگل در اراضی مارنی و حوزه‌های شهری ایلام، کوهدشت و بخش‌هایی از استان‌های کرمانشاه و خوزستان، بارندگی‌های بهار سال 1395 و 1398، موجب تلفات انسانی به همراه از بین رفتن میلیون‌ها تُن خاک ارزشمند و نیز خسارات به اراضی کشاورزی و تأسیسات شهری و اماکن مسکونی شد.

** مقابله با ریزگرد و سیل، جنوب غرب کشور با احیای جنگل‌های زاگرس
بی شک بدون حفظ باقی مانده جنگل‌های زاگرس، مهار پیامدهای ناشی از تغییرات اقلیمی از جمله سیل، فرسایش، رسوب و ریزگرد، غیرممکن است و با روند فعلی تخریب این جنگل‌ها، دامنه بیابانی شدن منطقه زاگرس گسترش خواهد یافت. دلیل این امر صرفاً به محروم شدن از مزایای معمولی یک جنگل نیست، بلکه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی نیز باز می‌گردد. گسترش طولی جنگل‌های زاگرس که عمود بر جهت غالب جریانات جوی است و نقش قابل توجهی در کنترل پدیده ریزگرد دارد. علاوه بر این، غالب جنگل‌های زاگرس بر روی سازندهای زمین شناسی مارنی با نسبت‌های زیاد رُس و سیلت و کانی‌های حساس به انحلال و لغزش و در نتیجه توان بالای رسوب قرار دارند. به همین دلیل، با نابودی این جنگل‌ها، ذرّات رس و سیلت می‌تواند کانون ریزگرد و منشأ سیل و رسوب باشد.

** تغییر کاربری؛ عامل مهم تخریب جنگل‌های زاگرس
تغییر کاربری و تبدیل جنگل‌ها به دِیم‌زارها از بدترین اقدامات بشری در تغییر اکوسیستم و یکی از عوامل اصلی تخریب جنگل‌های زاگرس می‌باشد. بر اساس نتایج پژوهش‌های مختلف، این روند موجب آسیب جدی به ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک جنگل می‌شود که در منطقه زاگرس به دلیل توسعه اراضی دیم کشاورزی نمود بیشتری دارد. توسعه اراضی دیم کشاورزی در منطقه زاگرس به بهای نابودی جنگل‌ها و مراتع میسّر شده و به دلیل فراوانی تراکتور در محیط‌های روستایی به همراه فعالیت‌های غیرکشاورزی (شبکه‌های گاز، راه و معدن) و نیز خلأ ایفای مؤثر نقش حفاظتی ادارات مسئول، با شتاب بیشتری ادامه دارد.
حاصل این تخریب و تغییر کاربری، در مرحله نخست فرسایش‌های سطحی، خندقی، تونلی و لغزشی و نهایتاً سیل و کم‌آبی شدید به همراه تشکیل کانون‌های محلی ریزگرد است. شخم غلط و نادرست در نواحی زاگرس به شکل موازی شیب انجام می‌شود که موجب تولید رسوب، هدر رفت مواد غذایی خاک و آلودگی آب‌های سطحی می‌شود.

** جنگل‌های زاگرس، اولویت طرح‌های آبخیزداری باشد
با توجه به اهمیت فراوان جنگل‌های زاگرس در تأمین آب و همچنین سیل‌خیز بودن حوزه آبخیز خلیج فارس و دریای عمان و تخریب گسترده این جنگل‌ها، انجام عملیات آبخیزداری و مدیریت جامع آب، هوا، پوشش گیاهی و خاک در این حوزه آبخیز از اهمیت فراوانی برخوردار است و باید این مسائل در اولویت واقع شود.