سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

رئیس اسبق سازمان جنگل ها معتقد است باید تلفیقی از دانش سنتی و فناوری های جدید آبخیزداری، برای رفع معضلاتی مثل سیل و خشکسالی توسط دولت منتخب بکارگیری شود.

به گزارش مرکز اطلاع رسانی سازمان جنگل ها از تسنیم، دکتر فرود شریفی «استاد دانشگاه، رئیس انجمن علمی مقابله و سازگاری با خشکی و خشکسالی و رئیس اسبق سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور» در آستانه شکل گیری دولت جدید، یادداشتی با موضوع ضرورت پرداختن به آبخیزداری و آبخوانداری، مهار سیل، اهمیت ایجاد بانک آب در شرایط ترسالی، ممانعت از هدر رفت میلیاردها متر مکعب نزولات آسمانی، تحول در کشاورزی و تولید نهاده ها با اقدامات آبخیزداری، آبخوانداری و ذخیره آب در زیر زمین و احیای قنوات و تعادل بخشی آب زیرزمینی در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داده­ اند. در این یادداشت چنین آمده است:

خداوند از قول حضرت یوسف در آیات  49-42 سوره یوسف می فرماید که باید هفت سال متوالی زراعت کنید و خرمن را که درو می کنید جز کمی که قوت خود می سازید همه را با خوشه در انبار ذخیره کنید تا دچار فساد نشود. آنگاه از پی این سال ها هفت سال سخت  بیاید که آنچه را که آماده کرده اید جز اندکی را ( برای کاشتن ) مصرف می کنید.

مقام معظم رهبری:
یک ملت اگر مورد محاصره، دشمنی و بدبینی دشمنان خارجی قرار بگیرد چنانچه نان و پنیر خود را داشت و توانست شکمش را سیر کند خیلی از کارهای دیگر را هم می‌تواند انجام دهد. اما اگر پیشرفت‌های اتمی داشته باشد ولی برای نان و پنیر خود دستش پیش این و آن دراز باشد آن وقت خطرناک است.

آب و بارش در بسیاری از مناطق خشک و نیمه­ خشک دارای نوسانات شدید در مکان و زمان است. در بیشتر مناطق آب عامل اصلی توسعه تلقی می شود و در برخی از اوقات محرکی است که توسعه­های بعدی را نیز به دنبال دارد و خشکسالی های مداوم می تواند یکی از موانع اساسی پیشرفت و آبادانی کشور محسوب شود. اگر آب روی سطح زمین (بدون نفوذ به زیرزمین) باقی بماند ظرف مدت معینی تبخیر می شود. اگر در شنزاری راه برویم و بارانی ببارد، بخش بزرگی از آب در دل ماسه‌هایی که تقریباً هم اندازه هستند نفوذ می کند. همینطور در دشت‌هایی که اندازه دانه‌ها، از حد رس ریزدانه، تا قلوه‌سنگ متغیر است، میان این ذره‌ها، معمولاً خالی است و وقتی باران می‌بارد، بخشی از آب باران در فضاهای خالی نفوذ می‌کند و به واسطه جاذبه، تا رسیدن به سفره آب زیرزمینی، پایین می‌رود و از تبخیر مصون می ماند. میلیاردها متر مکعب فضای خالی با قابلیت ذخیره­سازی آب مانند بانک ذخیره آب بصورت پراکنده در جای جای کشور از شمال، تا جنوب، و از مرکز تا شرق و غرب وجود دارد.

سال 1399-1400 با خشکسالی مواجهیم و امید زیادی هست که از پاییز 1400 با یک ترسالی خوب، کشور میزان نزولات قابل توجهی داشته باشد. آمارها نشان می­ دهد به طور متوسط سالانه حدود 413 میلیارد متر مکعب بارش نزولات داشته ­ایم که حدود 70 درصد از این میزان به عنوان تبخیر و هدر رفت اولیه روی آن حساب نمی شود. با این اوصاف آب تجدید شونده در کشور حدود ١١٧ میلیارد متر مکعب فرض می­شود. چنانکه بخش کشاورزی 65 میلیارد متر مکعب آن را با راندمان 45درصد مصرف کند، یعنی کمتر از 30 میلیارد متر مکعب آب مصرف تولید شده است. بر اساس ارزیابی ها، تلفات و ضایعات محصول حدود 30درصد  می باشد و این بدین معنی است که فقط 20 میلیارد متر مکعب آب در نهایت به تولید تبدیل شده است(که کمتر از 5درصد نزولات است).  در سال 97 میزان نزولات 280 میلیارد متر مکعب و در سال 98 بارش ها به 563 میلیارد متر مکعب رسید. این موضوع به این معنی است که مفهوم خشکسالی دوره ای و یا ترسالی دوره ای و چند­ساله مفهوم قطعی ندارد. اگر فقط از بارش  سال 98 خوب استفاده می­کردیم و آنها در مخازن زیرزمینی ذخیره می شد تا بیش از 30 سال معادل تولید سالانه در بانک آبی زیرزمین آب نگهداری شده و مشکل تولید و یا شرب و خشکسالی حل می شد.

با توجه به واقعیت موجود و تجربیات موفق کشورهای پیشرفته دنیا درباره استفاده بهینه از آب باران، دولت جدید لازم است بصورت جدی تر از گذشته کاهش تبخیر و هدر رفت آب و استفاده از باران با استفاده از روش های آبخیزداری، آبخوانداری، پخش سیلاب، توسعه سطوح آبگیر متمرکز و غیرمتمرکز باران، تغذیه قنوات، چشمه ها و سفره های زیرزمینی در سطح گسترده را در دستورکار قرار دهد. باید در این زمینه با جدیت تمام و بر اساس یک نقشه راه وارد عمل شد. همچنین باید با آسیب­ شناسی مشکلات موجود بمنظور برقراری یک چرخه مدیریتی صحیح، و در ایام ترسالی با حضور و مشارکت تولیدکنندگان و با تکیه بر علم و دانش روز  به مقابله با خشکی و خشکسالی پرداخته شود.

در این میان یکی از نکاتی که باید دولت سیزدهم  در برنامه های تحول کشاورزی و منابع طبیعی مد نظرمورد قرار دهد این است که برای رفع مشکل کم آبی نباید از فناوری ها و دانش بومی کشور غفلت کند و تنها به توسعه فیزیکی و طرح های بزرگ پیمان کاری تکیه نماید؛ چرا که این نوع توسعه متناسب با شرایط اقلیمی محل تولد(شکل گیری) ایجاد شده است، در حالی­که فناوری  های بومی که نیاکان مامتناسب با اقلیم کشور وبرای مقابله با کم آبی بکار می گرفتند نتایج اثربخشی داشته است و امتحان خود را پس داده است. براین اساس بررسی فناوری ها و دانش بومی و روزآمد کردن آن با فناوری  های جدید و تکنیک های کارآمد، می ­تواند منجر به این امر شود که تلفیقی از تکنولوژی­ های جدید و دانش سنتی برای رفع معضل موجود به­ کارگیری شود. این فناوری ها مانند خوشاب، دگار، هوتک، آب انبار، گورآب، دربند، کش بند، سدزیرزمین، باغ زیرزمین، ایجاد باغ انجیر نظیر اصطهبانات، می­ تواند احیا شده و مورد استفاده قرار گیرد. برای این منظور قانون مصوب وجود دارد (ماده 27 قانون افزایش بهره وری) اما متاسفانه به دلایل مختلف از جمله نخواستن، نتوانستن، سوء مدیریت، فساد،  نگاه جزیره ای و سیستم رانتی متکی به نفت مسکوت مانده است. لذا به منظور ایجاد امنیت غذایی و مقابله با وابستگی باید با تحول جدی در مدیریت بخش آب و کشاورزی از استحصال گرفته تا نحوه مصرف و همچنین الگوی کشت، و... در برنامه ریزی ها و ساختارها بازنگری اساسی صورت گیرد.

بنابراین در آستانه شروع به کار دولت سیزدهم، لازم است دولت جدید با اولویت اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری (تقویت اعتبارات، روزآمد کردن روش ها و بسیج امکانات قرارگاهی) و بخش اجرایی و پژوهشی در کنار هم و با تلفیقی از فناوری  های روز و تجربیات بومی، استفاده از تکنیک های کارآمد و همچنین الگو گرفتن از مدل های موفق و موجود، اهتمام خود را بر بسیج و مشارکت مردمی قرار داده و نهضت همه با هم را در کل کشور زنده را کنند و وابستگی 14 میلیارد دلاری کشور به محصولات کشاورزی و واردات نهاده ها را متوقف وبا جهش تولید و صادرات تراز تجاری کشور را مثبت کنند.

رجاء واثق وجود دارد با عنایت به خیرخواهی، درایت، عدالت طلبی و باور به ظرفیت های داخل کشور توسط  رئیس  محترم جمهورمنتخب و دستور بررسی توانایی‌های اجرایی، علمی و تجارب ارزشمند موجود و استفاده از الگوی جهاد سازندگی و بسیج مردمی می توان موانع را از پیش رو برداشت وظرفیت های بالقوه کشور را بالفعل ومحقق کرد.